|
|
یکشنبه 11 شهریور 1397
موقعیّت استان در محدوده‌ی جغرافیایی غرب زاگرس، موجب شده تا استان از آب و هوا و اقلیم مطلوب برخوردار باشد. برخی از این موقعیّت‌ها عبارت‌اند از: مختصات جغرافیایی ایلام، کوهستانی‌بودن و جهت امتداد رشته‌کوه‌ها، دشت‌های میان‌کوهی، میزان نزولات جوی، منابع آب و رودخانه‌ها، پوشش جنگلی و مرتعی، و دشت‌های حاصل‌خیزِ حاشیه‌ای؛ که در زیر به اختصار مورد توجه قرار می‌گیرند.
1- مختصات جغرافیایی. ایلام، در منطقه‌ی معتدل شمالی واقع شده است. با توجه به قرار گرفتن ایلام در منطقه‌ی معتدل، این منطقه از اعتدال آب و هوایی برخوردار است، هرچند تأثیر سایر پدیده‌ها در تنوع و کیفیّت آن بی‌تأثیر نیست.
2- کوهستانی بودن و جهت امتداد کوه‌ها. مناطق بلند و کوهستانی دمای پایین‌تری دارند و می‌توانند در جذب رطوبت و نم مؤثر باشند، اما جهت امتداد کوه‌ها بر شرایط اقلیمی تأثیر خواهد داشت. امتداد رشته‌کوه‌های غرب زاگرس در جهت شمال غربی- جنوب شرقی است. این پدیده موجب شده تا نم و رطوبت حاصل از تبخیر آب دریاها در محدوده‌ی شمال غرب (دریای سیاه، مدیترانه) در مسیر دره‌ها به سمت غرب ایران کشیده شود و استان ایلام از فعالیت حاصل از این سیستم؛ یعنی از میزان بارش کافی در فصول مختلف (پاییز، زمستان، بهار) بهره‌مند باشد. این پدیده بر اعتدال آب و هوای استان، پوشش گیاهی و جنگلی و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و در کل شرایط برای استقرار و تمرکز جمعیت و جذب گردشگر فراهم شود. وجود ده‌ها اثر باستانی در منطقه از ادوار باستان دلیل مستند و قابل قبولی بر این مدعاست.
3- دشت‌های میان‌کوهی و حاشیه‌ای. در حد فاصل چین‌خوردگی‌های منظم زاگرس غربی، دشت‌های‌آباد و حاصل‌خیزی وجود دارد که تحت تأثیر عوامل طبیعی مختلفی چون: جهت امتداد ناهمواری‌ها و میزان نزولات جوی، دارای لایه‌های آبرفتی است. تراکم آبرفت‌های حاصل از جریان سیلاب‌ها و فرسایش سطوح دامنه‌های کوهستانی بر غَنای آبرفت‌ها افزوده است. این پدیده موجب شده تا زمین‌ها در دشت‌های میان‌کوهی و همچنین دشت‌های حاشیه‌ای غربی کوهستانی زاگرس بسیار حاصل‌خیز باشند. حاصل‌خیزی خاک و منابع آب زیرزمینی فراوان در استان، موجبات‌آبادانی و استقرار جذب جمعیت از ادوار باستان تا کنون را فراهم ساخته است.
دشت‌های میان‌کوهی، چرداول، هلیلان، شیروان، دره‌شهر، آبدانان، ایلام، ایوان، چوار، ارکواز ملکشاهی، بدره و زرین‌آباد از جمله این دشت‌های‌آباد هستند.
دشت‌های حاشیه‌ای گرمسیری که تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته‌اند، عبارت‌اند از: دشت سرنی و کلک، هیژدانه، امیرآباد و گُلان، مهران و چنگوله، دهلران و موسیان که بزرگ‌ترین سایت‌های استقراری پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران در این دشت‌ها از گذشته برجای مانده است.
تمدّن پیش از تاریخ ایران و استقرارهای اولیه‌ی بشری را می‌توان در دشت موسیان و حاشیه‌ی رودخانه‌های میمه و دویرج که میان‌رودان کوچک را پدید آورده‌اند، جست‌وجو کرد؛ هرچند تحقیقات باستان‌شناسی بخشی از تاریخ و تمدّن ایران و نیز مکان‌های باستانی متعلّق به ایلام باستان را در این منطقه روشن نموده است. تپه‌ی باستانی چگا آهوان و ده‌ها تپه و اثر باستانی در دشت مهران و حاشیه‌ی رودهای کنجان‌چم، چنگوله و گاوی، مهم‌ترین میراث‌های ارزشمند گذشته‌ی ایران محسوب می‌شوند (محمودیان، 1385 : 100)؛ و البته در سایر دشت‌های حاشیه‌ای چون محوطه‌های گُلان و امیرآباد در حاشیه‌ی رودخانه‌ی کنجان‌چم و بسیاری دیگر از آثار باستانی در محدوده‌ی دشت‌های هیژدانه، .... کلک، سرنی، شینو و گنجوان هر کدام موقعیّت و جایگاه ارزشمند تاریخی و تمدّنی خاص خود را دارا هستند.
به سبب وضعیت خاص اقلیمی و موقعیّت خاص استان ایلام در میان کوه‌های زاگرس، سه منطقه‌ی آب و هوایی وجود دارد:
- سرد کوهستانی، در ارتفاعات بیش از دو هزار متر در ناحیه‌ی شمال و شمال شرق استان؛
- معتدل کوهستانی، در نواحی کوهستانی و دامنه‌های شرق و شمال شرقی؛
- صحرایی و نیمه صحرایی (گرم و خشک) ، در حاشیه‌ی غربی و جنوبی استان.
|